Dié hulpmiddele gee taal lewe op papier

Wanneer mens praat, maak jy nie net op die woorde se betekenisse staat nie. Jy fluister, praat staccato of skree. Jy pouseer, of jy praat soms baie vinnig. Jy lig jou wenkbroue, trek jou mondhoeke. Jy wys vinger, of haal skouers op. Dit alles verleen ander dimensies aan onderdele van die boodskap wat jy probeer oordra.

Wanneer mens skryf, probeer jy dieselfde doen, maar met papiermiddele. Een van dié middele is die stel Afrikaanse leestekens. Leestekens het elkeen ’n fassinerende geskiedenis en persoonlikheid.

Die bekendste leesteken is sekerlik die punt. In Engels word dit ook “period” genoem, wat van Griekse herkoms is: peri “rondom”, en odos “pad”. Die óú Grieke het aan die einde van ’n sin ’n sirkeltjie gemaak om aan te dui dat hulle die idee “die hele pad rondom” uitgedruk het. ’n Periodos het dus ’n afgeronde idee se einde aangedui. Omdat hulle besige mense was, het die sirkeltjie mettertyd verklein en verklein tot ’n kolletjie: die punt.

My kollega Jan Spies het altyd gesê: Die beste voegwoord is ’n punt. Ek onderskryf dit. Dikwels las mense twee of meer afgeronde gedagtes aanmekaar met ’n voegwoord, waar ’n punt meer gepas sou gewees het. Kyk byvoorbeeld na die voor die hand liggende punt in plaas van die en in die volgende sin: Ons het hierdie jaar baie nartjies en my vrou dra ’n minimum grimering.

Vir leerlinge in die ou Antieke wêreld was komma die voltooide deelwoord van koptein, “om te sny”. Komma het dus iets soos “gesny(de)” beteken. ’n Sin met komma daarin, is ’n gesnyde sin. Met ’n komma sny mens, ter wille van helderheid of nadruk, ’n sin in dele wat nader bymekaar hoort.

Een van die volop leesfoute wat mense maak, is om hulle stem te laat styg wanneer hulle by ’n komma kom. Daar is drie stemhoogtes: gelyk, dalend en stygend. Die dalende stem word gebruik by ’n punt, en die stygende by sommige vrae. Maar die stemhoogte by die komma is nie stygend nie, dit is gelykmatig.

Die ou Griekse woord vir die dubbelpunt is kolon “vertakking”. Die sinsdeel ná die dubbelpunt is dus ’n afhanklike vertakking van die gedagte wat vóór die dubbelpunt staan. As mens sonder ’n dubbelpunt kan klaarkom, moet jy liefs nie ’n dubbelpunt gebruik nie. Dit verswaar net die lees.

Die volgende sin het byvoorbeeld nie ’n dubbelpunt nodig nie. My naam is: Johan Combrink. Dit is half kolon en half komma. Die leestempo word deur ’n kommapunt effens meer as deur ’n komma en effens minder as deur ’n punt vertraag.

Die kommapunt is nuttig om reekse name of woorde te skei waar kommas verwarrend kan wees, byvoorbeeld omdat een van die name al klaar ’n komma bevat. Terloops, die naam kommapunt is een van die min gevalle waar ons in Afrikaans van onder na bo lees.

Johan Combrink, Taalgereedskap, 15 Mei 1995 © Die Burger, Media24  

trefwoorde

dubbelpunt | komma | kommapunt | leesteken | punt | voegwoord