Woordeboek van Afrikaans Vandag

Só is sê en meen twee

Ons kyk dikwels verwonderd hoe andertaal se mense struikel oor ons (dubbele) nie, maar ons is self nie te voetvas teen daardie skuinste nie. Soos die voorbeelde toon wat die koerante en die radio die afgelope week gebring het.

’n Koerant skryf: “Die leiers moet hulle daarvan weerhou om nie straat toe te gaan nie”. Dit beteken hulle moet straat toe gaan, veg teen wegbly uit die straat. Nie wat die spreker bedoel het om te sê nie.
’n Bewaarder skryf: “Daar sal streng teen gewaak moet word dat ontginning nie tot eksploitasie lei nie.” Daarmee sê die man ontginning kan dalk nie tot eksploitasie lei nie; dit moet gekeer word (sodat ontginning wel tot eksploitasie sal lei). Wat die man bedoel, is dat gewaak moet word teen ontginning wat tot eksploitasie kan lei. Nou sê hy “wat nie tot eksploitasie lei nie”.

In ’n artikel sê iemand: “Waak daarteen om nie die geskiedenis te vervals nie.” Maar dit sal seker beter wees as gewaak word teen pogings om die geskiedenis wel te vervals.

’n Getroue Naas-ondersteuner sê hy “was nog nooit nie lojaal teenoor N.Tvl. of Suid-Afrika nie”. Was hy al lojaal? Nog nooit nie. Dit staan daar. Dis ’n nie-sin wat weerskante toe gelees kan word. Jy kan ook sê (wat klaarblyklik die bedoeling is): Hy was nog nooit nie-lojaal, d.w.s. dislojaal, nie.

Wat in dié gevalle gebeur, is dat twee ontkennende sinne saamgegooi word en mekaar dan kanselleer. “Waak daarteen dat die geskiedenis vervals word en vervals die geskiedenis nie.” So sê albei afsonderlik die geskiedenis moet waar gehou word. Gooi hulle saam, dan is jou hand beskermend oor vervalsing.

Hier in Taalgereedskap kyk ons liewer na taalverskynsels as na taalfoute. Maar ons kan soms ’n bietjie van die reël afwyk omdat ’n mens partykeer beter weet hoe iets moet wees as jy gesien het hoe hy nie moet wees nie. Jy moet ’n paar keer met ’n fiets val om te weet hoe om nie te val nie.

Ons kyk na ’n paar val-sinne: “ ’n Onderwyser het verlede maand waargeneem as waarnemende hoof.” Hier het beslis ’n jas in die speke gekom. ’n Sportman skryf: “Geeneen van die junior Bokke is beseer nie en sal dus kan speel soos hulle gekies is.” Dis dan “geeneen” wat so gaan speel. Dalk verklaar dit sommige tellings.

’n Koerant skryf: “Marlene Dietrich ná lang lewe in Duitse geboortestad ter ruste gelê”. Maar sy het haar lang lewe elders deurgebring. Dus: “in geboortestad ter ruste gelê na lang lewe”.

Ons ken mensliewend en lagwekkend. Nou lees ek ook van slaapwekkend. Seker vir dié wat met oop oë slaap.

Taalgereedskap, 8 Junie 1992 © Die Burger, Media24  

trefwoorde

ontkenning