Woordeboek van Afrikaans Vandag

Ontgroende word later oorlams

Met die eerste skoolweek agter die rug, is ’n hele groep standerdsessers nou volwaardige hoërskoolleerlinge. Die afgelope week het in baie skole nie sonder die tradisionele verwelkoming verloop nie. Ontgroening is ’n woord wat deesdae dikwels gehoor word sonder dat ’n mens tyd, kans of lus het om te dink wat dié woord se oorsprong is.

’n Nuweling word ontgroen as hy/sy ná ’n tergery en ’n plaery en hier en daar ’n stukkie vernedering ingelyf word by ’n groter groep. Deur die ontgroening word die nuweling, die groentjie, vertroud gemaak met die gebruike en tradisies van die groep of instelling. ’n Nuweling is ’n groentjie wat soos ’n groen vrug nog nie geskik is vir sy eintlike doel nie. So ’n groentjie moet ryp gemaak word, d.w.s. sy groenheid moet weggeneem word. Dit word gedoen deur die nuweling te ont-groen.

Hier beteken die voorvoegsel ont- “om weg te neem”. Die -ing in die woord ontgroening is ’n agtervoegsel wat van die werkwoord ontgroen ’n naamwoord maak.

Dit is veral die matrieks wat verantwoordelik is vir die ontgroening van die standerdsessers. Hulle is die leerlinge wat al bedrewe is in en goed vertroud is met die skool se gebruike en tradisies. Hulle is al goed oorlams. Waar kom die woord oorlams vandaan?

Dit is ’n woord wat al lank in Afrikaans voorkom. Ons het dit via sewentiende-eeuse Nederlands uit Maleis gekry. Die Maleise vorm van hierdie woord is orang lama. Dit is ’n geleerde, uitgeslape en bedrewe persoon. Orang beteken “mens”. (Dit is dieselfde element wat in die woord orangoetang sit.)

Oetang was die Maleise woord vir “bos”. ’n Orangoetang is dus ’n “bosmens”.) Die lama in orang lama verwys na iemand wat al lankal na die Ooste gekom het. Omdat die persoon reeds ingelyf is in die gebruike en tradisies is hy/sy bedrewe – oorlams.

Ná die ontgroening behoort die groentjies al amper oorlams te wees. Hulle sal nog nie so oorlams wees dat hulle nou al matrikulante kan wees nie, want die woord matriek kom van die Latynse vorm matricula. Dit is ’n lys. ’n Matrikulant is iemand wat ingeskryf word sodat sy of haar naam op die lys kan verskyn.

Die trappe van vergelyking van groen? Groen – oorlams – matriek.
Sterkte vir die nuwe skooljaar.

Rufus Gouws, Taalgereedskap, 24 Januarie 1994 © Die Burger, Media24  

trefwoorde

agtervoegsel | etimologie | Latyn | Maleis | matriek | matrikulant | orangoetang | voorvoegsel