Bygewerk op 30 Oktober 2024

Redakteur: Jana Luther | Help ons | Woordewisseling | Podsendings

Van 2020 af word eietydse taalgebruik – nuwe woorde, betekenisse, uitdrukkings, asook ouer vorme wat meestal nog nié in ander woordeboeke staan nie – intyds hier versamel en gereeld in Pharos Aanlyn bygewerk. Van November 2023 af word, met toestemming, ook ’n groot versameling taalrubrieke, -podsendings en ander -insetsels stelselmatig bygevoeg. Dit kry jy slegs hier. Tik ’n woord in die soekkassie en vind dit dadelik, indien dit in een van of in albei hierdie bronne opgeneem is – ook Engelse woorde. Onthou dat ’n lewende woordeboek, nes Afrikaans, heeltyd groei en verander. Neem aan ons leesprogram deel en help ons!

Getal trefwoorde vandag: 3 502

A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

So is gesukkel met die name

Met Hane en Springbokke saam in die land nou die dag nog, verwyt ’n leser my op ’n mooi manier dat ek die kans laat verbygaan het om iets te vertel van die rol van diere in ons naamgewing. Nou ja, as ’n mens ’n tweede kans kry, moet jy hom aangryp.

Begin by die Hane en dink dis ’n nuwe dagbreek. Hulle storie begin by die donker voordae toe Frankryk deur primitiewe Kelte bewoon was. Hulle het hul land Gallië genoem, wat vir die Romeine geklink het na gallus, die Romeine se hoenderhaan. Dan sê ’n geniepsige  geskiedskrywer daarby dat die pronkerige houding van die Kelte  gehelp het om die naam te laat inslaan. Maar Hane het ’n bynaam  gebly nadat die volk die Franse geword het.

Springbok

In die meeste gevalle kom die dierenaam nie van die pleknaam, soos hier nie, maar andersom. Van al die baie gevalle in Suid-Afrika hoef ’n mens net die dorp Springbok en die Springbokvlakte te noem. Die plek is na die dier genoem. Maar dan is dit opvallend dat daar waar inkommers hulle eerste in Suidwes-Kaapland gevestig het, so min dierename voorkom in die plekname. Ons moet na die binneland gaan om name soos Leeufontein, Koedoesrand, Renosterhoek, Wolwehoek en tientalle ander diername te kry.

Aan die Kaap het ons Leeukop en Tygerberg gekry, maar nie omdat die  diere daar was nie. Dit was die voorkoms van die landskap waarin die diere afgebeeld gesien is. Net Robbeneiland en Tiervlei is genoem na hul diere in hul teenwoordigheid.

Seekoeie

Seekoevlei is ook na dié diere genoem, maar dit bring ons by die rede waarom dit by die Kaap met so min diere gebeur het. Seekoeie was diere wat die destydse Europeërs van die Kaap nooit voorheen gesien het nie. Toe noem hulle die Kaapse hippo’s na die seekoe, ’n rob wat hulle in Europa leer ken het. In werklikheid het hulle ’n seedier se naam aan ’n landdier gegee. Dit werp lig op die naamsoekery vir al Afrika se vreemde diere in daardie tyd. Die name gemsbok en eland en ander is hier oorgedra op totaal onverwante diere.

Onbekend

Naamgewing is ’n bekendstelling. Wanneer ’n nuwe plant of dier ’n bekende of half bekende naam kry, word daarmee gesê dat hy darem al ten minste gedeeltelik nader getrek en bekend is. In die vroeë dae aan die Kaap was die inheemse diere nog so onbekend dat hulle nie vir bekendstelling gebruik kon word nie. Plekke is nie na hulle genoem nie. Dit moes wag tot die nuwe name huishoudelike woorde geword het. Eers toe daardie name alledaags geword het, kon plekke na hulle genoem word.

Plekname

Mense gee graag bekende name aan kinders, net sowel as aan plekke. Landverhuisers sou graag hul plekke saamneem. Omdat dit nie kan nie, moet hulle tevrede wees met die name. Daarom het ons ons  Heilbrons en Heidelbergs en Frankforts en Dordrechts. In die V.S.A  het dit so erg geword dat byna ’n Babiloniese naamverwarring ontstaan het met bv. 26 Manchesters, 37 Berlins, 21 Romes en 19 Viennas.

Ou name maak mense gelukkig. Sommige plekke het sekerlik vroeg verdiende name gekry, soos Houtbaai, waar die vroeë Kapenaars hout gekap het. Dis soos die geval met Brasilië, wat genoem is na die rooi hout wat die Portugese daar gaan haal het om kleurstof van te maak.

Johan Spies, Taalgereedskap, 19 Julie 1992 © Die Burger  

trefwoorde

bekendstelling | haan | diernaam | dierenaam | naamgewing | pleknaam | seekoei | springbok



Let wel
As ’n soekwoord nie as trefwoord opgeneem is nie, word voorbeelde van die woord in ander artikels vertoon, indien dit voorkom. Soek dan met CTRL-F om sulke voorbeelde op jou rekenaarskerm uit te lig.

Please note
This dictionary mainly contains words, meanings and expressions that have not yet been included in other Afrikaans dictionaries, together with a collection of language columns, blogs, video inserts and podcasts. If a search word is not included as a headword, examples of the word in other entries (definitions, usage examples, usage notes, etc) are displayed, if they occur. Then search with CTRL-F to highlight such examples on your screen.


  Rubrieke en podsendings van 2024

Uitbundig uitgeput, maar hoera vir al die uitkykanties (Netwerk24)

Wat is 'n huis sonder sy lappies? (Netwerk24)

Lente se eerste komloertjie het geval (Netwerk24)

Taal ingespan vir diagnose van depressie (Netwerk24)

Afrikaners is plesierig dan baklei hulle so (Netwerk24)

In Afrikaans is dit 'n, nie ñ nie (Netwerk24)

As hartsmens identiteitsdief is wat gaslight (Netwerk24)

Dis Kersfees in Julie, gevul met sespuntkristalle (Netwerk24)

Jagluiperds se fluit fnuik tot die voëltjies (Netwerk24)

Kelkiewyn dra kosbare water in sy verevag (Netwerk24)

Vermy omgang met kêskuikens en melkbaarde (Netwerk24)

Kannie is dood. Lank lewe kannie! (Netwerk24)

Bruilof-wortels lê geanker in rituele (Netwerk24)

Word daar nog saans stories in jou huis vertel? (Netwerk24)

Dit is waar ’n babbeljoentjie vandaan kom (Netwerk24)

Dalk is dit nou tyd vir Red-’n-Woord-projek? (Netwerk24)

“Engels hou só Afrikaans se arms omhoog” (Netwerk24)

“Ek doen” (Netwerk24)

Afrikaans is ’n steentjie in die Afrikamosaïek (Netwerk24)

Luister mooi, stilbly is ook ’n antwoord (Netwerk24)

Die bouwerk wat ons help uitstyg (Netwerk24)

Dikdood of op ’n wilde perd die nuwe jaar in (Netwerk24)


Soek met spesiale karakters

SimboolFunksieVoorbeeld
"..."Frase"ten opsigte van"
_Een ontbrekende karaktercal_one
%Enige aantal ontbrekende karakterska%abidiol
/1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in dié volgorde"wat lei"/7
@1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in enige volgorde"wat lei"@7
&Vind al tweevirus & epidemie
|Vind die een of die andervirus | epidemie
#Vind die een of die ander, maar nie al twee nievirus # epidemie

Hierdie woordeboek is aan geen ander woordeboekprojek verbonde nie en word deur niemand geldelik gesteun nie. Dit is ’n onafhanklike inisiatief van die redakteur in haar vrye tyd.

Kopiereg © 2020-2024 Jana Luther