Woordeboek van Afrikaans Vandag

Spellingkeuses is vorm van taaldemokrasie

Danksy ’n verskeidenheid keusemoontlikhede in die Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (die AWS) laat die Taalkommissie heelwat vryheid in die spelling en skryfwyse van Afrikaans. Die gee van die keusemoontlikhede is nie toevallig nie; daar is deurgaans goeie redes voor.

Een van die belangrike oorwegings in die bereëling van spelling en skryfwyse is dat soortgelyke woorde op ’n soortgelyke manier behandel moet word. In hierdie verband het die Taalkommissie probeer om inkonsekwenthede wat in die ou AWS bestaan het, reg te stel.

Volgens die ou AWS moes ’n mens byvoorbeeld geskryf het inderdaad en inderhaas maar in der minne en in der waarheid.

Taalkundig bestaan daar geen regverdiging vir hierdie ongelyke behandeling van gelyksoortige items nie. Dat hulle op dieselfde manier bereël moet word, is vanselfsprekend. Maar watter een van die twee skryfwyses is die aangewese een – een woord of drie woorde?

Uit ’n taalkundige oogpunt is daar geen dwingende redes of geen voorkeure vir óf die een óf die ander nie. Gevolglik sê die Taalkommissie dat albei skryfwyses deurgaans toelaatbaar is. Die groepie “in der ...”-vorme in Afrikaans kan dus óf as een óf as drie woorde geskryf word. Deur hierdie keuse te gee, probeer die Taalkommissie vasstel aan watter vorm die Afrikaansskrywende publiek voorkeur gee. Indien dit in die jare wat voorlê duidelik raak dat een van die skryfwyses gebruikliker is as die ander een, kan dié vorm in ’n volgende uitgawe van die AWS as die enigste erken word.

Hier word ’n stukkie taalgebruiksdemokrasie in die AWS ingebou.
In voorbeelde soos die bogenoemde help die Taalkommissie die gebruiker deur te sê dit wat vroeër reg was, is nog altyd reg, maar daar is ’n bykomende manier waarop jy ook nog reg kan skryf.

Maar in baie gevalle bied die AWS geen keusemoontlikheid nie en word ’n reël gegee wat net mooi die teenoorgestelde voorskryf van wat vroeër die korrekte vorm was. Dieselfde mense wat kla oor te veel keuses, kla ook omdat daar in sulke gevalle nié keuses is nie.

Een so ’n voorbeeld is die voorskrifte vir party van die gebruike van die akuut en die gravis. Volgens die ou reëls is die gravisteken gebruik by die vorme appèl, dè, hè, nè en ook by neweskikkers soos èn ... èn, nòg ... nòg, òf ... òf.

Die nuwe reël handhaaf die gravisteken se gebruik in die eersgenoemde groepie woorde, maar skryf die akuutteken voor by die laasgenoemde groepie, d.w.s ’n mens mag nou net skryf én ... én, nóg ... nóg, óf ... óf. Die vraag is of hier nie ook ’n keusemoontlikheid moes gewees het nie.

Waar daar nie ’n keusevryheid gelaat word nie is die vaste voorskrif gewoonlik juis op grond van taalkundige motiverings geformuleer. In voorbeelde soos appèl, dè, hè en nè word die gravis gebruik om die korrekte uitspraak te verseker van die vokaal waarop hy geplaas word. Tussen die vokaal met en dié sonder die gravisteken bestaan daar ’n uitspraakverskil, vergelyk maar appel teenoor appèl.

Hierdie uitspraakfunksie van die gravis word nie deur die akuut gedeel nie. Die tipiese gebruik van die akuut is om beklemtoning aan te dui, soos in Ek wil dié een hê en Gee my nog net één kans. Maar die gebruik van die akuut verander nie die uitspraak van die betrokke vokaal nie. Die neweskikkers én ... én, nóg ... nóg en óf ... óf word gebruik vir groter nadruk.

Nadruk is die belangrikste verskil tussen Hy is dom en lui en Hy is dom én lui. Die beklemtoning van die neweskikkers help om die nadruk te bewerk. Hierdie beklemtoning moet volgens die patroon van Afrikaans deur ’n akuutteken gemerk word en nie deur ’n gravisteken nie.

Die reël in die ou AWS het nie daarvoor voorsiening gemaak dat die teken wat in appèl gebruik word ’n ander funksie het as die teken wat in óf ... óf gebruik word nie. Hierdie onderskeid word wel in die nuwe AWS getref. En omdat dit ’n onderskeid is wat taalkundig gemotiveer word, kan daar nie vryheid gegee word om óf die gravis- óf die akuutteken te gebruik nie.

Soms vra die bereëling van spelling en skryfwyse vaste voorskrifte.

Johan Combrink, Taalskatkis, 29 November 1993 © Die Burger, Media24  

trefwoorde

Afrikaanse woordelys en spelreëls | akuut | beklemtoning | gravis | keusevryheid | klem | nadruk | neweskikker | taaldemokrasie | Taalkommissie | uitspraakverskil | voorkeurvorm | wisselvorm