skrifstelsel s.nw. | skrifstelsels | ◌ ENGELS: writing system

Skrifstelsels van die wêreld

’n Deur (d, D), ’n hek (h, H), ’n golfie wat water voorstel (m, M). Dit is voorbeelde van die eenvoudige piktogramme, prentjies, wat ons eerste letters was. Onafhanklik van mekaar het antieke beskawings in verskillende uithoeke van die wêreld minstens vier verskillende skrifstelsels ontwikkel.

Lank voor die begin van ons huidige jaartelling, meer as 5 000 jaar gelede in ou Mesopotamië, het die voorsate van vandag se Irakkese spykerskrif bedink.

Antieke Egiptenare het hiërogliewe ontwerp, eenvoudige afbeeldings van mense, diere, plante en werktuie, wat as skryftekens elk ’n woord of, in sommige gevalle, ’n lettergreep of enkele taalklank voorgestel het.

Vandag se han-karakters in Chinees, en kanji in Japan – logogramme, wat hoofsaaklik woorde en nie klanke nie verteenwoordig – is minstens 3 000 jaar oud, die oudste skrif wat steeds gebruik word.

Die Maja-beskawing van Sentraal-Amerika se kombinasie van hiërogliewe (logograwe) en ’n sillabiese of lettergreepskrif, waar ’n stel simbole verskillende klankgrepe voorstel wat saamgevoeg word om woorde te vorm, dateer van ongeveer 900 VHJ.    

In die millennium vóór ons jaartelling begin, deurkruis Fenisiese galeie en seilskepe die Middellandse See (moenie die antieke, seevarende Fenisiese beskawing met die Italiaanse stad Venesië verwar nie). Van hulle Vrugbare Halfmaan in die Midde-Ooste (die eietydse Israel, Irak, Jordanië, Libanon, die Nylvallei, Palestina, Wes-Iran en Suidoos-Turkye) vaar Fenisiese handelaars na Antieke Griekeland en later die Romeinse Ryk om daar hulle kosbare purper te verkoop: Van die mureks of purperslak met sy dik, stekelrige skulp, wat in groot getalle langs hul kuste voorkom, berei die Fenisiërs ’n kosbare pers kleurstof. Saam met dié koningskleur versprei hulle ook hul alfabet.

Via Romeins, via Grieks, is van die Fenisiese alfabet die meeste moderne alfabette, ook ons s’n, afgelei. (Via Grieks ook die Cyrilliese, Russiese alfabet.) Die meeste Europese tale gebruik vandag die Romeinse (Latynse) alfabet: A, oorspronklik ’n tekening van die kop van ’n os; B, die grondplan van ’n huis; C, oorspronklik ’n tekening van ’n jagwapen, ’n kort, dik stok wat as gooistok gebruik is ...

Van die Griekse alfabet (alfa, beta, gamma, delta ...) ken ons hoofsaaklik die letters wat ook as soortname dien, soos pi (π, Π) as die simbool waarmee die verhouding tussen die omtrek en die middellyn van ’n sirkel weergegee word; iota of jota (die kleinste letter; ι, Ι) vir niks (Hy verstaan geen jota Afrikaans nie); delta (δ, Δ) vir ’n D-vormige eiland waar spoelgrond in ’n riviermonding afgeset word, of as die naam van ’n covid-19-variant, soos alfa (α, Α) beta (β, Β) gamma (γ, Γ) of omikron (o, O) (met kleinletters, ja, want die name van siektes is soortname, nie eiename nie).

Jana Luther
Woordewisseling: Beeld, Die Burger, Netwerk24, 3 Desember 2021 © Netwerk24
In die Woordeboek van Afrikaans Vandag opgeneem met toestemming.