Bygewerk op 30 Oktober 2024
Redakteur: Jana Luther | Help ons | Woordewisseling | Podsendings
Van 2020 af word eietydse taalgebruik – nuwe woorde, betekenisse, uitdrukkings, asook ouer vorme wat meestal nog nié in ander woordeboeke staan nie – intyds hier versamel en gereeld in Pharos Aanlyn bygewerk. Van November 2023 af word, met toestemming, ook ’n groot versameling taalrubrieke, -podsendings en ander -insetsels stelselmatig bygevoeg. Dit kry jy slegs hier. Tik ’n woord in die soekkassie en vind dit dadelik, indien dit in een van of in albei hierdie bronne opgeneem is – ook Engelse woorde. Onthou dat ’n lewende woordeboek, nes Afrikaans, heeltyd groei en verander. Neem aan ons leesprogram deel en help ons!
Getal trefwoorde vandag: 3 502
toksies b.nw. | toksiese | giftig.
› toksiese leier leier wat kenmerke van toksiese leierskap toon: › Die toksiese leier kan, as hy toegelaat word om lank genoeg aan te gaan, organisatoriese strukture met die verloop van tyd verwoes en ’n hele organisasie vernietig. Dit geld ook vir regerings en lande (Finweek, 8 Junie 2017). › ’n Toksiese leier kan die organisasie se kultuur beïnvloed deur [...] organisasieprosesse te verontagsaam, lojaliteit bo bevoegdheid te beloon, sosiaal onaanvaarbare gedrag soos onderlinge vetes te normaliseer sowel as deur vertroue af te breek en duidelike gesagspunte te erodeer. ’n Toksiese leier se ander, bedriegliker invloed is wat sy gedrag aan die verhoudings tussen mense in die organisasie doen (Finweek, 8 Junie 2017). ◌ ENGELS: toxic leader
› toksiese leierskap leierskap gekenmerk deur onwilligheid om terugvoering te aanvaar, leuens of teenstrydighede, kliekerigheid, outokrasie, manipulasie, intimidasie, baasspelery en/of narsisme: › Die teenvoeter vir toksiese leierskap in die Afrikakonteks is ’n leierskapstyl wat ubuntu sentraal plaas [...] Hier lê die klem op mag as ’n manier om ánder te help. Die grondslag is die welstand van ander en maniere om ander te ontwikkel. Ubuntu-leiers is in voeling met hul ware self, hulle leer uit kritiek, probeer verbeter, stimuleer ondergeskiktes om onafhanklik te dink en plaas hul eie ego ondergeskik aan wat belangrik is vir die saak (Prof. Ebben van Zyl, Netwerk24, 10 April 2016). ◌ ENGELS: toxic leadership
› toksiese manlikheid kultuurnorme en verwagtinge rakende tradisionele manlike gedrag wat vir die samelewing as geheel nadelige gevolge kan hê, soos die druk op mans om dominant en aggressief te wees en hulle kwesbaarheid en emosies te verberg: › Pogings om toksiese manlikheid uit te daag, het ten doel om gesonder, konstruktiewer uitdrukkings van manlikheid te bevorder, emosionele oopheid aan te moedig en ’n inklusiewer, gelyker samelewing te skep. › [Pres. Cyril] Ramaphosa het ’n beroep op die ouditorium vol hoërskoolseuns gedoen om “verantwoordelike en eerbare mans” te wees: “Ons moet ’n oop en eerlike gesprek hê oor die groeiende pandemie in ons land. Ons vroue en kinders is slagoffers aan die hande van mans wat dink hierdie samelewing behoort aan hulle. Julle is die mans en volwassenes van die toekoms. Dit is julle wat die hele idee rondom toksiese manlikheid gaan verander” (Netwerk24, 29 Augustus 2023). ◌ ENGELS: toxic masculinity
› toksiese man man wat toksiese manlikheid openbaar: › Ek kan nou nie sê ek het al ooit die ekstreme skoonheidsprobleem gehad wat Dumi duidelik vir my sê ’n meulsteen om haar nek – ’n magneet vir toksiese mans – is nie. Maar is ek al deur mans misken? Ondermyn? Geminag? Geringgeskat? Verneder? Gegaslight? Laat voel asof ek mal is? Geboelie? Is my idees gevat en gemaak asof dit hulle s’n is? Is ek aangeraai om “hom” te laat glo iets is sy idee sodat ons kan vorentoe beweeg? Behandel soos ’n vloerlap? Verskreeu? Gemaak om minder te voel sodat hy kan groter voel? Honderd persent. Al daai dinge (Anneliese Burgess, Vrye Weekblad, 5 November 2023). ◌ ENGELS: toxic man
› toksiese positiwiteit druk wat mense ervaar om aan ander slegs positiewe emosies te wys, en negatiewe emosies, ervarings, gevoelens en reaksies te onderdruk, te ontken of weg te steek: › Onlangs is ek [...] bewus gemaak van die term toxic positivity [...] Toksiese positiwiteit is wanneer mense glo dat negatiewe gedagtes oor enigiets vermy moet word. Selfs in reaksie op gebeure wat normaalweg emosioneel pynlik kan wees, word positiwiteit aangemoedig ten koste van konteks en die normale sielkundige wroegings en heling wat daaruit spruit (Herman Lategan, Vrye Weekblad, 15 Desember 2023). ◌ ENGELS: toxic positivity
tjol
tjops
tjorts 1
tjorts 2
tjo-tjo
toeba
toebroodjiegenerasie
toegatidee
toekap
toekomsbestand
toekomsbestendig
toekomsvas
toek-toek
toelies 1
toelies 2
toepas
toerisme
toes
toet
toetie
tok
-tokker
toks
toksies
tol
tonggeseling
tonic
tonnelontsmetting
toontjie
torpiditeit
torpor
tou
towersampioen
trammakassie
trans
transfobie
transgender
transisie
transjoernalistiek
transnasionaal
transseksueel
transtalig
transtaling
trapklip
trawie
trein
-trein