Bygewerk op 30 Oktober 2024
Redakteur: Jana Luther | Help ons | Woordewisseling | Podsendings
Van 2020 af word eietydse taalgebruik – nuwe woorde, betekenisse, uitdrukkings, asook ouer vorme wat meestal nog nié in ander woordeboeke staan nie – intyds hier versamel en gereeld in Pharos Aanlyn bygewerk. Van November 2023 af word, met toestemming, ook ’n groot versameling taalrubrieke, -podsendings en ander -insetsels stelselmatig bygevoeg. Dit kry jy slegs hier. Tik ’n woord in die soekkassie en vind dit dadelik, indien dit in een van of in albei hierdie bronne opgeneem is – ook Engelse woorde. Onthou dat ’n lewende woordeboek, nes Afrikaans, heeltyd groei en verander. Neem aan ons leesprogram deel en help ons!
Getal trefwoorde vandag: 3 502
monument s.nw. | monumente | ◌ ENGELS: monument
Van monumente gepraat
Monēre. “Om iemand aan iets te herinner.”
Van dié Latynse woord, via Frans, via Nederlands, kom Afrikaans se monument. Volgens die WAT, ’n struktuur of standbeeld, opgerig om ’n bepaalde gebeurtenis te gedenk, of ’n bepaalde persoon of groep persone te vereer.
Verskillende soorte gedenktekens word gelys: beelde, grafmonumente, -naalde, -pale, kruise, klipstapels, suile. Elk opgerig met die gedagte dat dit tydloos sal wees. Maar ’n monument weerspieël byna altyd die waardes van die tyd waarin dit geskep is en die agenda van sy skeppers; daarom het die legitimiteit van elkeen ’n vervaldatum. Namate die tyd verbygaan, samelewings verander, waardes verskuif. Sodat die vraag ontstaan: Hoe gemaak met uitgediende tekens?
Hier en daar lok ’n struktuur uit die oudheid nog toeriste terwyl oudheidkundiges en beeldbeskrywers die oorspronklike doel daarvan probeer ontrafel. As ’n maatreël teen verweer, teen ikonoklaste, beeldstormers en -vernielers, word baie ou beelde vandag in beeldtuine en -galerye, weg van hul eerste oprigplek, bewaar. Maar hoe gemaak met historiese kolosse? Piramides, tempels op heuwels, oprigsels op berge.
Omdat monumente dikwels groot is, het die afleiding monumentaal, “soos of van ’n monument”, in die loop van die tyd ’n tweede betekenis – “indrukwekkend, groot” – bygekry. Oor monumentale gewrogte (“voortbrengsels van skeppende arbeid”) van die verlede word later dikwels gewroeg: Die beeldpoetser se droom is die ikonoklas se gedrog.
In The Conversation van 4 September 2020 doen Alan Marcus en Walter Woodward ’n ander manier van kyk aan die hand. Monumente, sê hulle, dien ’n tweeledige doel: Enersyds weerspieël dit die heersende waardes van die tyd waarin dit geskep is; andersyds help dit die samelewing sy huidige waardes evalueer deur dit met die verlede te vergelyk. Monumente wys op prestasies, op wat moontlik is, maar ook “dat mense tragies verkeerd kan wees oor iets; selfs al het ’n oortuiging eens breë openbare steun en amptelike goedkeuring gehad, dat gemarginaliseerde of teenstrydige stemme reg kan blyk te wees”. Monumente kan herskep word om ’n waarskuwingsverhaal te vertel.
Monēre. “Om aan iets te herinner, te monitor, te waarsku.”
In Duitsland ná die Tweede Wêreldoorlog is feitlik alle monumente uit die Hitlertyd vernietig; sommige dade is te afskuwelik om so gou onthou te word. Maar in 1986 is ’n ongewone monument in Hamburg opgerig. ’n Twaalf meter hoë gedenknaald, ’n grys obelisk, waarvan ’n gedeelte elke jaar ondergronds laat sak is totdat dit teen 1993 heeltemal uit die oog verdwyn het. Van monoliet tot mausoleum, ’n graftombe, wat vandag ondergronds besoek kan word. ’n Monument van skande.
Soms, wanneer ek verby Paarlberg ry, verbeel ek my ek sien die stygende boog daar bo geleidelik in die 500 miljoen jaar oue granietrots wegsink. ’n Herinnering: Niks wat erns was, duur vir altyd nie. ’n Waarskuwing: ’n Beitel wat ’n bars deur sterre slaan, kan ook die aarde skeur.
Jana Luther
Woordewisseling: Beeld, Die Burger, Netwerk24, 3 Junie 2022 © Netwerk24
In die Woordeboek van Afrikaans Vandag opgeneem met toestemming.
MJR
MKI
MNS
mobiliteitsbromponie
modder
modemasker
modus
moeder
moer
moermeter
moers
Moertad
moesallie
moesie
moesiemond
moffie
mogodu
mojito
molla
mompelment
mond
mondboog
mondkappie
monument
moordvis
mosaïeklandbou
moskombers
motjiekok
motorfiets-ambulans
motswako
mozzarellabolletjies
MPD
MRK
mRNA
mu'assel
muis
muishondstaat
muishondstatus
multifaktorverifikasie
multiheelal
multimorbiditeit
multitaakverrigting
multitask
multiversum
multiwerktuig
Münchmeyersiekte
munisifaliteit