Bygewerk op 30 Oktober 2024

Redakteur: Jana Luther | Help ons | Woordewisseling | Podsendings

Van 2020 af word eietydse taalgebruik – nuwe woorde, betekenisse, uitdrukkings, asook ouer vorme wat meestal nog nié in ander woordeboeke staan nie – intyds hier versamel en gereeld in Pharos Aanlyn bygewerk. Van November 2023 af word, met toestemming, ook ’n groot versameling taalrubrieke, -podsendings en ander -insetsels stelselmatig bygevoeg. Dit kry jy slegs hier. Tik ’n woord in die soekkassie en vind dit dadelik, indien dit in een van of in albei hierdie bronne opgeneem is – ook Engelse woorde. Onthou dat ’n lewende woordeboek, nes Afrikaans, heeltyd groei en verander. Neem aan ons leesprogram deel en help ons!

Getal trefwoorde vandag: 3 502

A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Dialektiese variasies help taal ontwikkel

Die afgelope vakansie het ek weer heelwat kontak met Transvaalse vriende en ander noorderlinge gehad en kon ek my weer verluister aan hulle Afrikaans. Op skrif is hulle Afrikaans en my Afrikaans grootliks dieselfde, en wanneer dit by uitspraak kom, is die verskille nie altyd dramaties nie. Aan die verskillende uitspraakvorme van die e-klank in woorde soos ek, hek en gek het ons lankal gewoond geraak. Maar ’n verskil wat toenemend opvallend raak, is die manier waarop sommige van die Transvaalse kinders hulle “tôl prôt” as dit by die uitspraak van die a-klank kom.

Toe die een klein mannetjie op die strand na sy en sy mater se ma’s soek en hulle nie raaksien nie, wou hy weet: “Waar is ons môs?” Op die vraag oor hoe dit met die eksamen gegaan het, het ’n ander jongeling gesê: “Die wiskunde en wetenskap was maklik, maar met die tôle het ek gesukkel.”

Tot ’n klompie jare gelede het hierdie “ô”-uitspraak ’n redelik beperkte voorkoms gehad. Volgens wat sommige ouers aan my vertel het, is kinders aan sekere skole in Pretoria geleer dat “ô” eerder as “a” die gewenste uitspraak is. Hierdie uitspraakvorm het gou al hoe verbreider voorgekom, en dit is opvallend dat daar deesdae in dieselfde huisgesin dikwels ’n verdeling tussen “ô”- en “a”-sprekers is, met veral die jonger kinders wat “ô” terwyl die ouer broers en susters “a”. En dan wil hulle weet wie en wat is reg en wie en wat is verkeerd.

Om ’n antwoord hierop te gee, is dit belangrik dat ’n mens eers aandag gee aan ’n algemener verskynsel, naamlik die voorkoms van variasie in een taal. Afrikaans is ryk aan dialektiese verskeidenheid en ander vorme van variasie en vertoon hierin dieselfde patroon wat ’n mens in die variëteite van ander tale teenkom.

Een van hierdie tipiese kenmerke van ’n dialek is dat dit veral in die gesproke taal voorkom. Daarteenoor word die standaardtaalvorm meestal in die skryftaal gebruik ook die skryftaal van dialeksprekers.

Die standaardtaalvorm, ook bekend as die standaardvariëteit, kan beskou word as ’n vorm wat neutraal is ten opsigte van dialektiese kenmerke. Dit staan ook bekend as ’n bodialektiese variëteit omdat dit die oorkoepelende vorm is wat deur alle dialeksprekers gebruik kan word.

In die gesproke taal is daar baie meer ruimte vir afwisseling en word daar makliker afgewyk van die standaardisering wat deur die skryftaal bewerk word. Dialekte kan op verskillende maniere van die standaardvariëteit verskil. Die algemeenste tipes dialektiese verskille kry ’n mens in die uitspraak van woorde en op die vlak van die woordeskat. Die uitspraakverskille tussen Bolandse en die noordelike variëteite is goed bekend. Sprekers van die noordwestelike variëteit ken baie woorde en uitdrukkings wat eie is aan daardie streek en nêrens anders voorkom nie.

Dialektiese vorme begin dikwels by ’n klein groepie sprekers en brei dan verder uit na ’n groter groep. Dit is deel van die stukrag wat bydra tot die groei en ontwikkeling van ’n taal en wat so belangrik is om taaleentonigheid te help vermy. Ons moet aanvaar dat sprekers van Afrikaans uit “praters” en “prôters” bestaan. As die gebruik van die “ô”-vorm slegs ’n modegier of ’n eendagsvlieg is, sal dit vanself verdwyn. Maar as dié vorm genoeg steun het, kan dit een van die kenmerke van ’n bepaalde dialekstreek word.

Rufus Gouws, Taalskatkis, 17 Januarie 1994 © Die Burger, Media24  

trefwoorde

dialek | skryftaal | spreektaal | standaardtaal | standaardvariëteit | taalverskeidenheid | uitspraak | uitspraakverskil | variëteit



Let wel
As ’n soekwoord nie as trefwoord opgeneem is nie, word voorbeelde van die woord in ander artikels vertoon, indien dit voorkom. Soek dan met CTRL-F om sulke voorbeelde op jou rekenaarskerm uit te lig.

Please note
This dictionary mainly contains words, meanings and expressions that have not yet been included in other Afrikaans dictionaries, together with a collection of language columns, blogs, video inserts and podcasts. If a search word is not included as a headword, examples of the word in other entries (definitions, usage examples, usage notes, etc) are displayed, if they occur. Then search with CTRL-F to highlight such examples on your screen.


  Rubrieke en podsendings van 2024

Uitbundig uitgeput, maar hoera vir al die uitkykanties (Netwerk24)

Wat is 'n huis sonder sy lappies? (Netwerk24)

Lente se eerste komloertjie het geval (Netwerk24)

Taal ingespan vir diagnose van depressie (Netwerk24)

Afrikaners is plesierig dan baklei hulle so (Netwerk24)

In Afrikaans is dit 'n, nie ñ nie (Netwerk24)

As hartsmens identiteitsdief is wat gaslight (Netwerk24)

Dis Kersfees in Julie, gevul met sespuntkristalle (Netwerk24)

Jagluiperds se fluit fnuik tot die voëltjies (Netwerk24)

Kelkiewyn dra kosbare water in sy verevag (Netwerk24)

Vermy omgang met kêskuikens en melkbaarde (Netwerk24)

Kannie is dood. Lank lewe kannie! (Netwerk24)

Bruilof-wortels lê geanker in rituele (Netwerk24)

Word daar nog saans stories in jou huis vertel? (Netwerk24)

Dit is waar ’n babbeljoentjie vandaan kom (Netwerk24)

Dalk is dit nou tyd vir Red-’n-Woord-projek? (Netwerk24)

“Engels hou só Afrikaans se arms omhoog” (Netwerk24)

“Ek doen” (Netwerk24)

Afrikaans is ’n steentjie in die Afrikamosaïek (Netwerk24)

Luister mooi, stilbly is ook ’n antwoord (Netwerk24)

Die bouwerk wat ons help uitstyg (Netwerk24)

Dikdood of op ’n wilde perd die nuwe jaar in (Netwerk24)


Soek met spesiale karakters

SimboolFunksieVoorbeeld
"..."Frase"ten opsigte van"
_Een ontbrekende karaktercal_one
%Enige aantal ontbrekende karakterska%abidiol
/1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in dié volgorde"wat lei"/7
@1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in enige volgorde"wat lei"@7
&Vind al tweevirus & epidemie
|Vind die een of die andervirus | epidemie
#Vind die een of die ander, maar nie al twee nievirus # epidemie

Hierdie woordeboek is aan geen ander woordeboekprojek verbonde nie en word deur niemand geldelik gesteun nie. Dit is ’n onafhanklike inisiatief van die redakteur in haar vrye tyd.

Kopiereg © 2020-2024 Jana Luther