Bygewerk op 30 Oktober 2024

Redakteur: Jana Luther | Help ons | Woordewisseling | Podsendings

Van 2020 af word eietydse taalgebruik – nuwe woorde, betekenisse, uitdrukkings, asook ouer vorme wat meestal nog nié in ander woordeboeke staan nie – intyds hier versamel en gereeld in Pharos Aanlyn bygewerk. Van November 2023 af word, met toestemming, ook ’n groot versameling taalrubrieke, -podsendings en ander -insetsels stelselmatig bygevoeg. Dit kry jy slegs hier. Tik ’n woord in die soekkassie en vind dit dadelik, indien dit in een van of in albei hierdie bronne opgeneem is – ook Engelse woorde. Onthou dat ’n lewende woordeboek, nes Afrikaans, heeltyd groei en verander. Neem aan ons leesprogram deel en help ons!

Getal trefwoorde vandag: 3 502

A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Die verdwaalde -s van Paps en Mams

Franse kleuters het ’n paar eeue gelede uit père en mère onderskeidelik die stamelwoorde papaN en mamaN gemaak. Die aN stel hier ’n genasaleerde aa- klank voor.

Dié stamelwoorde het deur Nederlands na Afrikaanse gekom as pappa en mamma. Soos kinders groter word, maak hul uit pappa en mamma die grootmenswoorde pa en ma. Maar daar is ’n stadium dat hulle Pappie en Mammie sê. (Party mense sê lewenslank so.) As hulle dan Pappie en Mammie heuning om die mond wil smeer, byvoorbeeld as hulle geld wil hê om mee te gaan baljaar, word Pappie maklik ou Paps(ie) en Mammie maklik ou Mams(ie).

Troetel -s

Dié -s van paps, papsie, mams en mamsie heet ’n troetelagtervoegsel. Mens gebruik dit as jy die aangesproke persoon (of die besproke persoon) met die mond vertroetel. Van kleinheid is hier geen sprake nie. Die -s gee net die houding van die spreker te kenne, nie grootte van die aangesprokene nie.

Maar emosie is op ’n manier soos ’n grappie: Die eerste keer tref dit, die tweede keer minder, die tiende keer omtrent glad nie. Dan moet mens weer iets anders vorendag haal. As mens jou pa gewoonlik as “Pappie” aanspreek, is “Paps” juis so ’n “treffende” troetelvorm. En omgekeerd. As mens jou pa gedurig as “Paps” aanspreek, is “Pappie” weer so ’n “treffende” troetelvorm.

En naas albei kan “Pappa” dan weer op sy beurt “treffend” wees.

Emosie

So het ons in Afrikaans drie troetelagtervoegsels: -a, -e en -s. Nie een van die drie is ’n verkleiningsagtervoegsel nie. Hulle dui al drie net emosie en houding aan.

Waar die -s vandaan kom, is onduidelik. Die volgende teorie is die aanneemlikste. Latynse eiename soos Marthinus, Hermanus en Stefanus lewer noemname soos Tiens, Maans en Faans, maar ook noemname soos Tienie, Manie en Fanie.

As iemand gewoonlik as Tienie of Manie of Fanie aangespreek word, en ’n spreker wil so iemand heuning om die mond smeer, dan is Tiens of Maans of Faans voor die hand liggend. Vir die spreker doen -s dan dieselfde werk as ’n troetelagtervoegsel. En so wórd die -s naderhand ’n troetelagtervoegsel.

Aanspreekvorme

Die aantal Afrikaanse persoonsname waarby die -s alleen optree, is taamlik min. Ek ken die volgende: Lets (naas Lettie), Luls (naas Lulu), Truds (naas Trudie), Wims (naas Wim), Bets (naas Bettie), Ans (naas Annie uit Anna), Miems (naas Miemie uit Maria), Riets (naas Rita uit Margaretha), Riens (naas Rina uit Mariana) en Els (uit Ellie).

S en -a(s) en -ie(s)

Maar die -s het ook na aanspreekvorme versprei wat nie eiename is nie. Naas Paps en Mams, ken ek Byps (uit Baby vir ’n groot vrou), Outs (uit Out uit Ouboet), Rooies en Wittes vir volwasse mans.

Daar is talle gevalle van -s wat ná ’n troetelende agtervoegsel soos -ie of -a optree. Ek dink aan Henties, Antjies, Mannetjies, Faantjies, Hempas, Hentas en Antas (uit Anna).

Bowendien kan ’n -ie of ’n -a ná die -s ook optree: Miemsa, Ansie en Ansa (uit Anna), Pietsie (’n jong man), en Lappies uit Labuschagne en Dippies uit Dippenaar.

Johan Combrink, Taalskatkis, 01 Februarie 1993 © Die Burger, Media24  

trefwoorde

aanspreekvorm | eienaam | persoonseienaam | stamelwoord | troetelagtervoegsel | troetelnaam | troetelvorm



Let wel
As ’n soekwoord nie as trefwoord opgeneem is nie, word voorbeelde van die woord in ander artikels vertoon, indien dit voorkom. Soek dan met CTRL-F om sulke voorbeelde op jou rekenaarskerm uit te lig.

Please note
This dictionary mainly contains words, meanings and expressions that have not yet been included in other Afrikaans dictionaries, together with a collection of language columns, blogs, video inserts and podcasts. If a search word is not included as a headword, examples of the word in other entries (definitions, usage examples, usage notes, etc) are displayed, if they occur. Then search with CTRL-F to highlight such examples on your screen.


  Rubrieke en podsendings van 2024

Uitbundig uitgeput, maar hoera vir al die uitkykanties (Netwerk24)

Wat is 'n huis sonder sy lappies? (Netwerk24)

Lente se eerste komloertjie het geval (Netwerk24)

Taal ingespan vir diagnose van depressie (Netwerk24)

Afrikaners is plesierig dan baklei hulle so (Netwerk24)

In Afrikaans is dit 'n, nie ñ nie (Netwerk24)

As hartsmens identiteitsdief is wat gaslight (Netwerk24)

Dis Kersfees in Julie, gevul met sespuntkristalle (Netwerk24)

Jagluiperds se fluit fnuik tot die voëltjies (Netwerk24)

Kelkiewyn dra kosbare water in sy verevag (Netwerk24)

Vermy omgang met kêskuikens en melkbaarde (Netwerk24)

Kannie is dood. Lank lewe kannie! (Netwerk24)

Bruilof-wortels lê geanker in rituele (Netwerk24)

Word daar nog saans stories in jou huis vertel? (Netwerk24)

Dit is waar ’n babbeljoentjie vandaan kom (Netwerk24)

Dalk is dit nou tyd vir Red-’n-Woord-projek? (Netwerk24)

“Engels hou só Afrikaans se arms omhoog” (Netwerk24)

“Ek doen” (Netwerk24)

Afrikaans is ’n steentjie in die Afrikamosaïek (Netwerk24)

Luister mooi, stilbly is ook ’n antwoord (Netwerk24)

Die bouwerk wat ons help uitstyg (Netwerk24)

Dikdood of op ’n wilde perd die nuwe jaar in (Netwerk24)


Soek met spesiale karakters

SimboolFunksieVoorbeeld
"..."Frase"ten opsigte van"
_Een ontbrekende karaktercal_one
%Enige aantal ontbrekende karakterska%abidiol
/1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in dié volgorde"wat lei"/7
@1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in enige volgorde"wat lei"@7
&Vind al tweevirus & epidemie
|Vind die een of die andervirus | epidemie
#Vind die een of die ander, maar nie al twee nievirus # epidemie

Hierdie woordeboek is aan geen ander woordeboekprojek verbonde nie en word deur niemand geldelik gesteun nie. Dit is ’n onafhanklike inisiatief van die redakteur in haar vrye tyd.

Kopiereg © 2020-2024 Jana Luther