Moge ’t treffe!

Woorde word soms soos donshael gebruik. Sonder dat sekuur gemik word, word losgetrek in die gees van “moge ’t treffe”. En dan tref dit dalk glad niks nie. So ’n donshaelwoord is daarstel, wat verlede week bespreek is. Soos toe gesê is, word dit gereeld te pas en te onpas gebruik deur mense wat nie die bietjie moeite wil doen om na te dink oor wat hulle eintlik wil sê nie. Dit kan ook wees dat hulle reken daarstel is ’n deftiger woord as eenvoudige, goeie Afrikaanse woorde, soos stig en skep.

Daar is meer sulke woorde. Een wat in die laaste tyd besonder vinnig opgang gemaak het, is fasiliteer, waarvan die selfstandige naamwoord fasiliteerder gemaak word. Dié woorde staan nog nie in die woordeboeke wat ek geraadpleeg het nie.

Fasiliteer is klaarblyklik ’n verafrikaansing van “facilitate”, wat maar net beteken om iets te vergemaklik. In daardie sin het ons dié ingevoerde woord glad nie nodig nie. Maar nou word dit ingespan waar dit gaan om handelinge wat eintlik nie met vergemakliking te doen het nie.

Presies waaroor mense dit het wanneer hulle die woorde gebruik, is nie altyd so maklik om uit te maak nie. Dit lyk soms selfs of hulle self nie weet wat hulle daarmee bedoel nie, en dit soos donshael gebruik in die hoop dat dit darem op ’n manier iets sal weergee van wat hulle agter in die kop het. Of dalk omdat dit ook vir hulle na ’n vername woord klink. In die laaste tyd het ’n mens meermale verneem van mense wat optree as fasiliteerders van samesprekinge, konferensies of wat ook al. Vir sover ’n mens kon uitmaak, was hulle niks anders as sameroepers of organiseerders van die byeenkomste nie.

Moontlik is die woord ingespan omdat struikelblokke te bowe gekom moes word of botsende belange met mekaar versoen moes word. Dan sou gesê kon geword het dat hulle ook as bemiddelaars opgetree het, maar wesenlik het hulle sameroepers of organiseerders gebly. Sulke mense moet dikwels ook maar bemiddelend optree; ons het fasiliteerders dus nie regtig nodig nie.

Nadat die woord eenmaal in daardie sin gebruik is, het ander mense dit gegryp en in heeltemal ander sin begin gebruik. Onlangs is in ’n koerantberig van ’n fasiliteerder gewaag waar dit klaarblyklik om ’n tussenganger gegaan het. Daar is ook al gesê dat ’n insamelingsveldtog gefasiliteer moet word in plaas van georganiseer of gereël. So word die woord verbrei.

Telkemale wanneer dit in nóg ’n sin gebruik word, word dit minder presies, sodat dit al hoe moeiliker word om uit te maak wat daarmee bedoel word. En telkemale word bestaande Afrikaanse woorde waarmee ’n mens kan sê presies wat jy bedoel, verder op die agtergrond gedruk. Dit is die vernaamste beswaar teen sulke donshaelwoorde, veral die ingevoerdes.

J.J.J. Scholtz, Taalgereedskap, 28 Oktober 1991 © Die Burger, Netwerk24  

trefwoorde

Engels | verafrikaansing