Afkorting nie altyd soos die volvorm

Daar is ’n Afrikaanse vertaling vir die Engelse compact disc, naamlik die woord laserplaat. Dié woord word in die Afrikaanse Woordelys en Spelreëls (die AWS) en in verskeie Afrikaanse woordeboeke opgeneem. Tog is daar geen erkende Afrikaanse ekwivalent vir die afkorting CD nie. Dit is aanvanklik oorweeg om laserplaat as LP af te kort, maar dit was gou duidelik dat dit nie inslag in die algemene gebruik sou vind nie.

CD se gebruik is stewig gevestig. Die Taalkommissie het in die onlangse verlede heelwat navrae hieroor gehad. Hoewel dit nog nie in die AWS gepubliseer is nie, het die Taalkommissie besluit om wel die vorm CD te erken. Hier sit ons met ’n afkorting wat nie ooreenstem met die Afrikaanse volvorm nie. Maar as ’n mens na verskillende aspekte van afkortinggebruik kyk, kom jy agter dat dit ook nie so ’n vreemde verskynsel is nie.

Sommige afkortings word slegs op skrif gebruik, maar word nie uitgespreek nie. As jy ’n sin soos “Sal jy asb. die boek vir mev. Crafford neem” hardop lees, spreek jy nie asb. en mev. as afkortings uit nie, maar wel as die volvorme “asseblief” en “mevrou”.

Daarteenoor word ander afkortings ook in die gesproke taal gebruik. Vergelyk voorbeelde soos BTW (belasting op toegevoegde waarde), LUK (Lid van die Uitvoerende Komitee), TV (televisie) en FM (frekwensiemodulasie). Hoewel sulke afkortings nog volgens hul alfabetnaamwaarde uitgespreek word (LUK = “el uu kaa” en nie *“luk”, soos in “geluk” nie), word hulle in die spreektaal soos gewone woorde gebruik.

’n Ander groep afkortings tree nog meer soos gewone woorde op omdat hul uitspraak nie volgens alfabetnaamwaarde is nie, maar volgens die letters se normale klankwaarde. Vergelyk voorbeelde soos Navo (Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie) en Sasol (Suid-Afrikaanse Steenkool-, Olie- en Gaskorporasie).

Afkortings wat in die gesproke taal gebruik word, word as gewone woordeskatelemente beskou en dikwels nie meer met ’n volvorm verbind nie.

Vergelyk ook afkortings soos Sanlam, Avbob, Kruik en Unisa. Die gebruik van kleinletters ná die aanvangshoofletter verhoog ook die woordstatus van hierdie afkortings.

Dit gebeur soms dat afkortings heeltemal los staan van die oorspronklike volvorm. Baie mense weet vandag nie dat faks eintlik ’n afkorting van die woord faksimilee is nie. In Afrikaans word die woord radar nie meer as ’n afkorting gebruik nie. Hy het ook geen Afrikaanse volvorm nie, maar wel ’n Engelse volvorm: radio detection and ranging.

Die afkorting CD word deesdae internasionaal geken, gebruik en erken. Dat die verhouding tussen afkorting en volvorm nie parallel loop nie, is nog een van die baie taalverskynsels wat oral voorkom en wat taalgebruik so ’n interessante studieveld maak.

Rufus Gouws, Taalgereedskap, 7 Februarie 1994 © Die Burger, Media24  

trefwoorde

afkorting | Afrikaanse woordelys en Spelreëls | akroniem | AWS | skryftaal | Taalkommissie | volvorm