Woordeboek van Afrikaans Vandag

robot s.nw. | robotte |
◌ ENGELS: robot

Kan botjagters gifbotte in hul spore stuit?

Die kletsbot LaMDA (Language Model for Dialogue Applications) “has become sentient” – dit neem waar, voel, is “ongelooflik beslis oor wat dit wil hê”, maar “wil ons nie bangmaak nie”. Oor dié bewerings is ’n ingenieur van Google summier op verlof geplaas en later afgedank.

Bog, sê kenners van kunsmatige intelligensie (KI). LaMDA voeg uit massiewe databasisse van menslike taal maar net patrone bymekaar. Gespreksmodelle uiter soms “interessante” sinne, maar dit beteken niks. Rekenaarleertegnologie kan ’n mens ongelukkig nie teen pseudo-mistieke illusies beskerm nie. So sê die wetenskaplike-skrywer Gary Marcus.

Op Substack verwerp Marcus die voorstelling van ’n sensitiewe kletsbot as ’n moderne weergawe van pareidolie: ’n soort illusie waarby iemand iets waarneem en dan skielik iets daarin sien of hoor wat nie werklik bestaan nie. Antropomorfisering – vermensliking – van kletsbotte is verspot, sê hy. (Behalwe die Engelse sentient is aan die Latynse woord sentire, “om waar te neem”, nie verniet ook die woorde sentimenteel en sensasioneel ontleen nie.)

Maar aan werklike KI word daar wel gedink. ’n Toneelstuk deur die Tsjeggiese skrywer Karel Čapek word in 1921 in Praag opgevoer en in 1922 in Engels vertaal: R.U.R., met die (oorspronklik Engelse) subtitel: Rossum’s Universal Robots. Oor ’n fabriek wat kunsmatige werkers – roboti – skep. Later voer dié robotte ’n oorlog teen die mense en wis hulle uit. Die nuutskepping was ’n voorstel van die skrywer se broer. Hy het dit gebaseer op die Tsjeggiese woord robota, wat “gedwonge arbeid” beteken; ’n “sieldodende geswoeg”. Die Slawiese wortel, rabu, beteken “slaaf”.

In sy Historical Dictionary of Science Fiction (aanlyn by die skakel hier onder) dokumenteer Jesse Sheidlower die evolusie van dié, nou eeu oue woord: robot. In die 1940’s word dit in Amerika, saam met die afleidings roboties, robotika en robotikus, deur veral Isaac Asimov, ’n biochemikus en skrywer van wetenskapsfiksie, gepopulariseer. Ander skrywers volg hom na. Woorde met die aanvangskomponent robot- en (in Engels) robo- word geskep: robo(t)vliegtuig (1945), robo(t)rekenaar (1949), robo(t)polisieman (“robocop”) (in 1957 al). Vandag is diensrobotte (robotstofsuiers, robotmoppe, robotgrassnyers) in en om slimhuise al byna alledaags.

Die eerste optekening van die verkorte vorm bot dateer van 1969. Dit ontwikkel gou tot ’n produktiewe einddeel, soos in nanobot, ’n mikroskopiese selfaangedrewe masjien.

Van ongeveer 1990 af word outomatiese rekenaarprogramme ook botte genoem. Inligtings-, gesels- en kletsbotte word ontwerp word om gesprekke tussen mense te simuleer. Onlangs stel Elon Musk sy verkryging van Twitter uit; die sosialemediareus moet eers aandui: Hoeveel van sy gebruikers is botte?

Baie botte doen goeie werk: Hulle word opgestel om allerhande take te outomatiseer. Party plaas berigte. Sommige vat selfs aanlyn boelies vas. Maar botnette wat van zombierekenaars af werk, mislei, versprei waninligting en onwaarhede, meng in verkiesings in en stook selfs geweld.

Dalk is dit tyd vir ’n botoorlog: botopspoorders en botjagters teen die gifbotte.

Jana Luther
Woordewisseling: Beeld, Die Burger, Netwerk24, 17 Junie 2022 © Netwerk24
In die Woordeboek van Afrikaans Vandag opgeneem met toestemming.  

 Historical Dictionary of Science Fiction