Bygewerk op 30 Oktober 2024

Redakteur: Jana Luther | Help ons | Woordewisseling | Podsendings

Van 2020 af word eietydse taalgebruik – nuwe woorde, betekenisse, uitdrukkings, asook ouer vorme wat meestal nog nié in ander woordeboeke staan nie – intyds hier versamel en gereeld in Pharos Aanlyn bygewerk. Van November 2023 af word, met toestemming, ook ’n groot versameling taalrubrieke, -podsendings en ander -insetsels stelselmatig bygevoeg. Dit kry jy slegs hier. Tik ’n woord in die soekkassie en vind dit dadelik, indien dit in een van of in albei hierdie bronne opgeneem is – ook Engelse woorde. Onthou dat ’n lewende woordeboek, nes Afrikaans, heeltyd groei en verander. Neem aan ons leesprogram deel en help ons!

Getal trefwoorde vandag: 3 502

A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

pleonasme s.nw. | pleonasmes |SINONIEM(E): woordoortolligheidENGELS: pleonasm

Weer herhaal dui op dof dink

’n Pleonasme is ’n woordgroep waarin dieselfde gedagte twee maal uitgedruk word, soos in Ek wil die sin weer herhaal, as die spreker “die sin” nog net één keer gesê het.

Die weer + her-werkwoord''-gevalle wemel in Afrikaans. Ek het opgeteken: weer herdruk, weer herdenk, weer hersien, weer heropen, weer herkies en weer herinner.

Ons voorvoegsel her- kom uit Latyn re-, óf via Frans óf direk uit Latyn. Maar weer + re-gevalle het ek min gehoor: weer reorganiseer en weer + rehabiliteer.

Pleonasmes kán nuttig wees, veral as mens bang is jy sal nie goed begryp word nie. Maar meesal gebruik sprekers pleonasmes omdat hulle sélf nie helder dink nie. Hier is ’n klompie wat ek in gesprekke opgeteken het: uitstel tot later (kan mens iets uitstel tot vroeër?), in staat om te kan; ouerlose wesies; opsetlike brandstigting; wettige huwelik (’n huwelik is óf wettig óf nie ’n huwelik nie); ’n skatryk biljoenêr; hy was by by die doop; ’n ernstige noodgeval; ’n yslike knewel; ’n dooie lyk; sy doen dit alleen op haar eie; John moes alles van voor af weer opnuut oorbegin (vier- of vyfdubbeld pleonasties); te voet loop; daar mag moontlik dalk probleme wees (driedubbeld).

Hierdie soort pleonasmes – dié wat aan denkslordigheid te wyte is moet mens probeer vermy.

Maar party pleonasmes is histories; mens móét hulle gebruik as jy natuurlik wil praat. So is daar byvoorbeeld die het + ge- van die verlede tyd, in ’n geval soos “Hulle het getrek”. Sowel die het as die ge- druk verlede tyd uit, maar grammaties kan ons in Afrikaans nie sonder álbei klaarkom by trek of loop of grawe of bedel nie.

Afrikaans het in die volksmond ontstaan, en juis die gewone sprekers wat nie danig taalskoling gehad het nie, gebruik baie maal pleonasmes. (Nie dat akademies opgeleide mense totaal skoon te spreek is nie.)

Teen die tyd toe daar begin is om Afrikaans op te teken was sommige pleonasmes reeds onvervangbaar deel van die grammatika. Sulke gevalle is byvoorbeeld het ge- en van ... af.

Ander gevalle is minder vas, meer los, byvoorbeeld (saam) ... met en tot ... (toe) of (tot) ... toe.

In “Kom jy saam met my?” kan mens die saam nie weglaat nie. En party sprekers kan ook nie saam weglaat in ’n sin soos “Ek het gister met hom saam gepraat nie”. Maar die meeste sprekers gebruik beslis nie saam in ’n sinsnede soos “met die beste bedoelings” nie.

Tot ... (toe) is ’n baie eienaardige geval. Mens kan nie in Afrikaans *“Tot siens toe” sê nie, slegs “Tot siens”. Maar ek het al “Tot weersiens toe” gehoor.

Aan die ander kant is tot vervelens toe, tot satwordens toe en ál die ander “tot + ww.-ens toe”-gevalle gewone Afrikaans, maar mens kan ook die slot-toe weglaat, sonder semantiese skade.

Maar jy kan nie die toe behou en die tot weglaat nie. Kyk maar: *“Hulle het vervelens toe vrae gevra”. En andersyds kan mens die toe weglaat, maar nie die tot nie, in ’n sin soos “Tot anderkant Bloemfontein toe het Pietie geslaap”.

Ten slotte, ter laaste finale eindafsluiting, ’n vyfdubbele pleonasme: “Ek sou meer wou kon gereis het in die verlede.”

Johan Combrink
Taalgereedskap: Die Burger, 27 Oktober 1997 © Netwerk24
In die Woordeboek van Afrikaans Vandag opgeneem met toestemming.  



Let wel
As ’n soekwoord nie as trefwoord opgeneem is nie, word voorbeelde van die woord in ander artikels vertoon, indien dit voorkom. Soek dan met CTRL-F om sulke voorbeelde op jou rekenaarskerm uit te lig.

Please note
This dictionary mainly contains words, meanings and expressions that have not yet been included in other Afrikaans dictionaries, together with a collection of language columns, blogs, video inserts and podcasts. If a search word is not included as a headword, examples of the word in other entries (definitions, usage examples, usage notes, etc) are displayed, if they occur. Then search with CTRL-F to highlight such examples on your screen.


  Rubrieke en podsendings van 2024

Uitbundig uitgeput, maar hoera vir al die uitkykanties (Netwerk24)

Wat is 'n huis sonder sy lappies? (Netwerk24)

Lente se eerste komloertjie het geval (Netwerk24)

Taal ingespan vir diagnose van depressie (Netwerk24)

Afrikaners is plesierig dan baklei hulle so (Netwerk24)

In Afrikaans is dit 'n, nie ñ nie (Netwerk24)

As hartsmens identiteitsdief is wat gaslight (Netwerk24)

Dis Kersfees in Julie, gevul met sespuntkristalle (Netwerk24)

Jagluiperds se fluit fnuik tot die voëltjies (Netwerk24)

Kelkiewyn dra kosbare water in sy verevag (Netwerk24)

Vermy omgang met kêskuikens en melkbaarde (Netwerk24)

Kannie is dood. Lank lewe kannie! (Netwerk24)

Bruilof-wortels lê geanker in rituele (Netwerk24)

Word daar nog saans stories in jou huis vertel? (Netwerk24)

Dit is waar ’n babbeljoentjie vandaan kom (Netwerk24)

Dalk is dit nou tyd vir Red-’n-Woord-projek? (Netwerk24)

“Engels hou só Afrikaans se arms omhoog” (Netwerk24)

“Ek doen” (Netwerk24)

Afrikaans is ’n steentjie in die Afrikamosaïek (Netwerk24)

Luister mooi, stilbly is ook ’n antwoord (Netwerk24)

Die bouwerk wat ons help uitstyg (Netwerk24)

Dikdood of op ’n wilde perd die nuwe jaar in (Netwerk24)


Soek met spesiale karakters

SimboolFunksieVoorbeeld
"..."Frase"ten opsigte van"
_Een ontbrekende karaktercal_one
%Enige aantal ontbrekende karakterska%abidiol
/1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in dié volgorde"wat lei"/7
@1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in enige volgorde"wat lei"@7
&Vind al tweevirus & epidemie
|Vind die een of die andervirus | epidemie
#Vind die een of die ander, maar nie al twee nievirus # epidemie

Hierdie woordeboek is aan geen ander woordeboekprojek verbonde nie en word deur niemand geldelik gesteun nie. Dit is ’n onafhanklike inisiatief van die redakteur in haar vrye tyd.

Kopiereg © 2020-2024 Jana Luther