naamgewing s.nw. [geen meervoud]

So is gesukkel met die name

Met Hane en Springbokke saam in die land nou die dag nog, verwyt ’n leser my op ’n mooi manier dat ek die kans laat verbygaan het om iets te vertel van die rol van diere in ons naamgewing. Nou ja, as ’n mens ’n tweede kans kry, moet jy hom aangryp.

Begin by die Hane en dink dis ’n nuwe dagbreek. Hulle storie begin by die donker voordae toe Frankryk deur primitiewe Kelte bewoon was. Hulle het hul land Gallië genoem, wat vir die Romeine geklink het na gallus, die Romeine se hoenderhaan. Dan sê ’n geniepsige geskiedskrywer daarby dat die pronkerige houding van die Kelte gehelp het om die naam te laat inslaan. Maar Hane het ’n bynaam gebly nadat die volk die Franse geword het.

In die meeste gevalle kom die dierenaam nie van die pleknaam, soos hier nie, maar andersom. Van al die baie gevalle in Suid-Afrika hoef ’n mens net die dorp Springbok en die Springbokvlakte te noem. Die plek is na die dier genoem.

Maar dan is dit opvallend dat in die oudste deel van Suid-Afrika, daar waar die inkommers hulle eerste in Suidwes-Kaapland gevestig het, so min dierename voorkom in die plekname. Ons moet na die binneland gaan om name soos Leeufontein, Koedoesrand, Renosterhoek, Wolwehoek en tientalle ander diername te kry.

Aan die Kaap het ons Leeukop en Tygerberg gekry, maar nie omdat die diere daar was nie. Dit was die voorkoms van die landskap waarin die diere afgebeeld gesien is. Net Robbeneiland en Tiervlei is genoem na hul diere in hul teenwoordigheid. Seekoevlei is ook na dié diere genoem, maar dit bring ons by die rede waarom dit by die Kaap met so min diere gebeur het.

Seekoeie was diere wat die destydse Europeërs van die Kaap nooit voorheen gesien het nie. Toe noem hulle die Kaapse hippo’s na die seekoe, ’n rob wat hulle in Europa leer ken het. In werklikheid het hulle ’n seedier se naam aan ’n landdier gegee.

Dit werp lig op die naamsoekery vir al Afrika se vreemde diere in daardie tyd. Die name gemsbok en eland en ander is hier oorgedra op totaal onverwante diere.

Naamgewing is ’n bekendstelling. Wanneer ’n nuwe plant of dier ’n bekende of half bekende naam kry, word daarmee gesê dat hy darem al ten minste gedeeltelik nader getrek en bekend is. In die vroeë dae aan die Kaap was die inheemse diere nog so onbekend dat hulle nie vir bekendstelling gebruik kon word nie. Plekke is nie na hulle genoem nie. Dit moes wag tot die nuwe name huishoudelike woorde geword het. Eers toe daardie name alledaags geword het, kon plekke na hulle genoem word.

Mense gee graag bekende name aan kinders, net sowel as aan plekke. Landverhuisers sou graag hul plekke saamneem. Omdat dit nie kan nie, moet hulle tevrede wees met die name. Daarom het ons ons Heilbrons en Heidelbergs en Frankforts en Dordrechts. In die V.S.A. het dit so erg geword dat byna ’n Babiloniese naamverwarring ontstaan het met bv. 26 Manchesters, 37 Berlins, 21 Romes en 19 Viennas. Ou name maak mense gelukkig.

Sommige plekke het sekerlik vroeg verdiende name gekry, soos Houtbaai, waar die vroeë Kapenaars hout gekap het. Dis soos die geval met Brasilië, wat genoem is na die rooi hout wat die Portugese daar gaan haal het om kleurstof van te maak.

Johan Spies
Taalgereedskap: Die Burger, 19 Julie 1993 © Netwerk24
In die Woordeboek van Afrikaans Vandag opgeneem met toestemming.