Woordeboek van Afrikaans Vandag

Bygewerk op 20 Junie 2025

Redakteur: Jana Luther | Help ons | Woordewisseling | Podsendings

Van 2020 af word eietydse taalgebruik – nuwe woorde, betekenisse, uitdrukkings, asook ouer vorme wat meestal nog nié in ander woordeboeke staan nie – intyds hier versamel en in Pharos Aanlyn bygewerk. Sedert 2024 word, met toestemming, ook taalrubrieke, -podsendings en ander -insetsels stelselmatig bygevoeg. Dit kry jy slegs hier. Tik ’n woord in die soekkassie en vind dit dadelik, indien dit opgeneem is – ook Engelse woorde. Let op dat jy moet aandui of jy in die woordeboek of rubrieke wil soek. Onthou dat ’n lewende woordeboek, nes Afrikaans, heeltyd groei en verander. Neem aan ons leesprogram deel en help ons!

Soek in:

amber s.nw. [geen meervoud]
ENGELS: amber

Van amber tot elektrisiteit

Daar is amber, en daar is amber.

Uit die spysverteringskanaal van die potvisbul, of spermwalvis, die grootste tandwalvis, kom amber of grys amber; ook ambergrys genoem: ’n askleurige, harsagtige, wasagtige stof waarvan stukke op strande uitspoel en gevind word waar dit in die see dryf. Vars, ruik hierdie amber soos die see en, wel, soos ontlasting, maar mettertyd word die reuk soet, muskusagtig, wat dit as geurmiddel gesog maak vir parfuum. Vroeër, in die Middeleeue, was grys amber in die volksgeneeskunde ook ’n middel teen allerlei kwale, van maagaandoenings tot depressie.

Omdat dit so lyk, daaraan herinner, kry ambergrys sy naam van die oorspronklike amber. Die naam kom van ’n Arabiese woord, anbar, wat “gefossileerde gom” beteken: Versteende gom van naaldbome, of konifere, soos dennebome, wat sowat 500 miljoen jaar gelede aan veral die Baltiese kus, in die omgewing van die hedendaagse Pools-Russiese Oossee gegroei het. Buiten konifere was daar in dié woude ook ander plante, soos varings en mosse, waarvan stukkies afgebreek en in die hars vasgesit het. Nes die prehistoriese insekte wat steeds in deurskynende harsstukke gevange sit.

Amber word in uiteenlopende vorms gevind, in kleure wat wissel van liggeel en heuning tot donkerbruin en swart, van glashelder tot opaak. Dit word as ’n halfedelgesteente beskou. In die 17de en 18de eeu is siervoorwerpe, soos kissies en bekers, daarvan gemaak. Stukke amber is gepoleer, geslyp, saamgevoeg. Vandag word meestal kleiner sierade en mondstukke vir tabakpype en sigarette gemaak.

As naam vir ’n vrou beteken Amber “kosbare juweel”.

In Afrikaans word hierdie amber, soos in Nederlands, ook barnsteen genoem; barn- van ’n Middelnederlandse woord, bern, of barn, waaruit die Nederlandse woord branden, Afrikaans se brand en Engels se burn deur metatesis (omruiling van letters) gevorm is.

Barnsteen, brandsteen, omdat gefossileerde boomhars brandbaar is. As jy ’n stuk barnsteen in olie verhit, kan jy die vorm daarvan verander.

In die Laat Steentyd word daar reeds mooigoed van gemaak. Barnsteen, en voorwerpe van barnsteen, soos skyf- en buisvormige krale, is van die eerste handelsware wat oor land na verafgeleë gebiede vervoer word. By die ou Grieke en Romeine is dit dus lank reeds bekend.

Die Grieke noem barnsteen elektron, afgelei van elektor, “stralende son”. Hulle weet ook dat dit ná wrywing aantrekkingskrag vertoon, soos wanneer ’n mens ’n stukkie elektron met ’n stukkie wol vryf en dit dan ’n veer of ’n muggie kan optel.

Maar dis eers in die jaar 1600, toe die Engelse wetenskaplike William Gilbert oor kragopwekking skryf en natuurlike magnetisme onderskei van die statiese elektrisiteit wat opgewek word deur oor amber te vryf, dat uit Grieks se elektronamber – ons woorde elektries en elektrisiteit geskep word.

Amber-amulette weer bose kragte af, is eens geglo. Dit was voor beurtkrag.

Jana Luther
Woordewisseling: Beeld, Die Burger, Netwerk24, 29 Julie 2022 © Netwerk24
In die Woordeboek van Afrikaans Vandag opgeneem met toestemming.  



Let wel
As ’n soekwoord nie as trefwoord opgeneem is nie, word dit in ander artikels vertoon, indien dit voorkom. Soek dan met CTRL-F om sulke voorbeelde op jou rekenaarskerm uit te lig. Jy kan ook met spesiale karakters soek. Kyk hier onder.

Please note
This dictionary mainly contains words, meanings and expressions that have not yet been included in other Afrikaans dictionaries, together with a collection of language columns, blogs, video inserts and podcasts. If a search word is not included as a headword, examples of the word in other entries (definitions, usage examples, usage notes, etc) are displayed, if they occur. Then search with CTRL-F to highlight such examples on your screen.


  Artikels, rubrieke en ander bydraes van 2025

Bolmakiesie van woke (LitNet)

Apeneutjies en katjiebotter vir die slimjanne (Netwerk24)

Gril jy jou ook dood vir ’n klamhandjie? (Netwerk24)

Sal jy die toets kan slaag om te wys jy is mens? (Netwerk24)

Alle konings is kêrels, maar nie alle kêrels konings nie (Netwerk24)

Dalk is die pyn in jou hande whatsappitis (Netwerk24)

As jy meer van jou hond hou as van mense (Netwerk24)

Verwaand is nou verwant aan waansin (Netwerk24)

Japie my skapie moet dalk liefs ’n kraak maak (Netwerk24)

Weet jy wat is die agtste ‘bot’ se betekenis? (Netwerk24)

Taalgoggas wat baie laat struikel (Netwerk24)

Jana se reis met woorde (Afrikaans100)

● Oor bottels, flesse, vate, kuipe, balies ... (RSG)

Welkom in die tyd van die Soetkoek-eters (Netwerk24)

So maak jy met ’n motor wat in die modder sit (Netwerk24)

● Oor kalbasse en kruike en ander holgoed (RSG)

Besigtig die volledige lys taalrubrieke, podsendings en nog ander blogs en artikels hier.


Soek met spesiale karakters

SimboolFunksieVoorbeeld
"..."Frase"ten opsigte van"
_Een ontbrekende karaktercal_one
%Enige aantal ontbrekende karakterska%abidiol
/1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in dié volgorde"wat lei"/7
@1-9Binne dié getal woorde van mekaar, in enige volgorde"wat lei"@7
&Vind al tweevirus & epidemie
|Vind die een of die andervirus | epidemie
#Vind die een of die ander, maar nie al twee nievirus # epidemie

Hierdie woordeboek is aan geen ander woordeboekprojek verbonde nie en word deur niemand geldelik gesteun nie. Dit is ’n onafhanklike inisiatief van die redakteur in haar vrye tyd.

Kopiereg © 2020-2025 Jana Luther